Kilipangwa na Tume ya Kiuchumi ya Umoja wa Mataifa kwa Afrika (UNECA), mwaka huu kaulimbiu ilikuwa “Kuunda Mikataba Mipya ya Kijamii barani Afrika: Njia za Kutimiza Matarajio ya Maendeleo.” 

Kaulimbiu hiyo inaitikia wito wa Katibu Mkuu wa Umoja wa Mataifa António Guterres’ wa mkataba mpya wa kijamii unaounda "fursa sawa kwa wote" na kutambua "haki na uhuru wa wote" kutokana na janga la COVID-19. 

Katika makala yetu mapya, tunatetea elimu kama kiwezeshi na kisawazishi. Katika maneno ya Mshindi wa Tuzo la Amani Nelson Mandela, “Elimu ndiyo silaha yenye nguvu zaidi tunayoweza kutumia kubadilisha ulimwengu.” 

Kufikia hatua muhimu

Msururu wa migogoro, majanga ya tabianchi na tatizo la madeni limebatilisha mafanikio ya miongo ya hivi karibuni barani Afrika. Mamilioni zaidi sasa ni maskini au wahamiaji. 

Zaidi ya hayo, miaka mingi ya matumizi mabaya na yasiyofaa ya fedha za umma kwenye programu za kijamii imekwamisha maendeleo ya malengo yanayohusisha watu. 

Kwa wastani, nchi za Afrika hutumia asilimia 3-4 na asilimia 5.49 ya pato la taifa kwa elimu na afya mtawalia, ambayo ni chini ya kiwango kilichopendekezwa na UNESCO cha asilimia 4–6 na wastani ya kidunia ya Shirika la Afya Duniani wa asilimia 7.11. 

Kulingana na Shirika la Fedha Duniani, uzembe wa matumizi umeigharimu Afrika zaidi ya Bilioni 40 za Dola za Marekani kila mwaka katika elimu na miundombinu na Bilioni 28 za Dola za Marekani katika afya kati ya mwaka wa 2000 na 2017. 

Kwa utulivu zaidi, UNECA inalenga kuhamasisha viongozi wa serikali na watunga sera kuhusu njia bunifu za kuimarisha ajenda zao za sera za kijamii na kuboresha matumizi yao ya fedha za umma. 

Lengo ni kutoa uhamaji wa kijamii na kiuchumi na ulinzi kwa wote. 

Mkakati ni kuunda mikataba mipya ya kijamii ambayo inahakikisha haki na fursa sawa kwa wote. 

Kutumia elimu kama kiwezeshi kikuu

Jinsi nchi zinavyounda mikataba yao mipya ya kijamii itatofautiana kulingana na hali za nchi mahususi. 

Katika makala yetu ya masuala ya mjadala, tunatumia elimu kama kiwezeshi cha kushughulikia Malengo mengine mengi ya Maendeleo Endelevu. 

Kulingana na Ripoti Mkutano wa Kilele wa Mageuzi ya Elimu ya 2022 Ulioongozwa na Katibu Mkuu wa Umoja wa Mataifa, watu walio na ujuzi na maarifa wanaweza kufanya maamuzi bora zaidi, kuishi maisha mazuri na kukabiliana na changamoto za maendeleo ya kitaifa na kimataifa. 

Tunaangazia masuala matatu - gharama nafuu, uafikiaji na ufaafu - ambayo yanaweza kuathiri tabia za watu na kusaidia watunga sera kushughulikia vizuizi vya kimuundo vinavyoletwa na umaskini na ukosefu wa usawa.

• Elimu ya bei nafuu, hasa kwa watu maskini, inaweza kupunguza ukosefu wa usawa na umaskini na kukuza ajira na maendeleo jumuishi. Hatua kama vile utumaji wa fedha, ambazo Kameroon ilizitumia kwa mafanikio, zimeongeza uwezekano wa watoto kusajiliwa shuleni kwa asilimia 30, huku mapato ya nyumba yakiongezeka kwa asilimia 1.
• Upatikanaji wa elimu kwa wakazi wa mijini na vijijini unaweza kuboresha maisha ya jamii, na kuleta ukuaji sawa zaidi. Kwa mfano, utafiti nchini Ghana, Msumbiji na Nijeria umeonyesha kuwa watoto ambao wanasafiri zaidi ya dakika 30 kwenda shuleni wana matokeo duni katika kusoma na kuandika. Upangaji wa miundombinu unaweza kupunguza changamoto kama hizi kwa uwezo wa watoto kusoma.
• Ufaafu wa elimu unarejelea kuweka mipango ya elimu ili kuboresha viwango, kuimarisha uaminifu wa kitaasisi, na kusawazisha elimu na ujuzi unaohitajika katika ajira. Baadhi ya nchi za Afrika kama Ethiopia zimegundua umuhimu wa kuweka pamoja taasisi mbalimbali za elimu katika bustani za viwanda na teknolojia ili kuimarisha ujuzi na matarajio ya kupata wafanyakazi bora.

Kuandaa vijana kwa ajili ya siku zijazo

Ili kuandaa wafanyakazi kwa kazi za siku zijazo, watunga sera na wanaelimu wanaweza kutafakari ikiwa mitaala yao ya sasa inafaa kwa malengo yake. 

Vijana wengi wa Afrika wanahisi kuwa ujuzi wao haulingani na matarajio ya kazi. Miongoni mwa vijana waliohitimu, asilimia 35 waliripoti kuhisi kuwa wamehitimu kupita kiasi kwa kazi wanazofanya, huku asilimia 6 wakihisi kuwa hawajahitimu vya kutosha.

Elimu na mafunzo ya kiufundi (TVET) pia inaweza kusaidia kuongeza ujuzi na kuleta ujuzi mpya kwa wafanyakazi, ambao mara nyingi hawana elimu ya kawaida, na kuwasaidia kupata kazi zenye kuridhisha zaidi. Kwa mfano, nchini Eswatini, asilimia 73 ya wanafunzi wa TVET walipata ajira yenye tija baada ya kuhitimu.

Hakuna mkakati mmoja unaotosheleza hali zote kwa kutumia elimu kuunda mkataba mpya wa kijamii. 

Badala yake, serikali na jamii lazima zijenge ushirikiano, ambapo watu wanalipa sehemu yao ya ushuru unaohitajika na viongozi kutumia fedha hizi kwa busara, kuhakikisha watu wao wana ulinzi wa kijamii unaohitajika, huduma za umma na ujuzi wa kazi. 

Mkataba kama huu wa kijamii unategemea uongozi bora, taasisi shirikishi na sera zenye malengo yanayofaa. Mtazamo huu wa jamii nzima utachochea hali ya uaminifu kati ya kila serikali na watu wake, na kusababisha sera zinazotoa fursa sawa, kuberesha maisha vizazi vingi na ustawi kwa wote.